Công cụ và Trang bị

Mấy năm gần đây, cụm từ ma-túy-nhựa trở nên phổ biến, không chỉ trong giới trẻ, mà cả những người tầm tuổi U40. Cá nhân tôi ban đầu chỉ cảm thấy có chút ngưỡng mộ với những bạn này vì có thể dành nhiều tâm huyết, thời gian, công sức và cả tiền bạc cho thú vui, sở thích, đam mê của mình. Đó là lựa chọn của mỗi người, không việc chi to tát. Bản thân cũng từng có ý nghĩ mua cho mình những mô hình hoặc bộ bàn phím như một trải nghiệm theo xu thế, một món trang sức vui mắt, nhưng rồi lại thôi, chủ yếu vì chi phí tốn kém của chúng.

Gần đây, cậu em đồng nghiệp cứ léo nhéo nhắc tôi là sao con chuột Master 3 của anh cứ phải cắm dây thế, nó được sinh ra là để xài không dây mà. Rồi lâu lâu lại gằn giọng hỏi tôi là sao anh mới xài nó có vài tháng mà trầy hết vậy, lót chuột đâu?!, 'của em xài cả năm còn mới tinh này', rồi kiếm đưa cho mình một cái lót chuột to bản bằng da. Tôi bỗng nghiệm ra hình như có chút đạo lý đằng sau những thú vui vô thưởng vô phạt này.

Nói về bản thân thì trước giờ tôi không phải người xài đồ như phá, cũng có ý thức tận dụng hết công năng và thời gian sử dụng (trừ những lần trẻ trâu đập phá vài bé điện thoại). Đồ tự mua thì cũng cân nhắc và tìm hiểu, chi phí bỏ ra phải phù hợp với chức năng mình cần chứ không chạy theo thị hiếu. Nhưng thú thật, bản tính tôi không kỹ lưỡng trong việc bảo quản, chăm sóc đồ đạc. Đối với tôi, mỗi vật dụng sẽ được ưu tiên chú ý dựa theo chức năng, công dụng mà bản thân đang cần. Chúng là 'công cụ' để đáp ứng mục đích và nhu cầu. Với tôi, keycap và bàn phím cơ cũng chỉ là cơn say nhựa, nên tôi chẳng hứng thú mấy khi phải bỏ ra quá nhiều tiền để cảm-nhận sự khác biệt khi đánh chữ trên một con phím cơ và một con phím điện tử thông thường.

Cậu em kia thì hoàn toàn trái ngược, thôi thì mỗi người một ý. Nhưng rồi tôi nhận ra mình lầm. Cậu ta không chỉ chú ý tới món đồ chơi này, mà còn xây dựng một hệ sinh thái những trải nghiệm cá nhân trong khuôn khổ một chiếc bàn-làm-việc. Ghế thì phải làm con công thái học thẳng lưng này, chuột thì phải xài max option như thế nào, màn hình thì có armed và spotlight, balo chống gù, hay cả một phiến gỗ để lót cổ tay khi đánh máy. Làm lâu với nhau, tôi cũng dần quan sát về con người, tính cách, và nhận ra tất thảy đến từ một định hướng rất thống nhất và xuyên suốt là chuẩn bị tốt nhất cho quá trình làm việc. Với cậu chàng, tất thảy là những 'trang bị'.

'Công cụ' và 'Trang bị', những từ có vẻ gần nghĩa, nhưng thực chất mang các tầng ý niệm và thái độ khác nhau.

• 'Công cụ' về cơ bản sẽ luôn được đi kèm một chức năng, công dụng nhất định: công cụ trồng cây, công cụ giải bài tập, công cụ quản lý... hay nói chung là thứ có giá trị sử dụng.
• Chúng ta lại nói về 'Trang bị' khi nghĩ tới một hành trình, quá trình. Xét ở giá trị sử dụng, cũng như công cụ, là thứ cần thiết cho một mục đích, nhu cầu cụ thể. Nhưng 'trang bị' lại là thứ đồng hành cho một chặng đường, là thứ được chọn ra từ những 'công cụ' có thể liệt kê. 'Trang bị' là thứ cần được bảo quản, giữ gìn vì chúng là thứ không thể thiếu cho một hành trình, quá trình nào đó.

Để phân tích thì đạo lý không nằm ở tầng ngữ nghĩa, mà là ở thái độ. Nếu chỉ coi vật dụng của mình là 'công cụ', bản thân sẽ chỉ suy xét đến khía cạnh giá trị sử dụng một cách vô cảm. Còn khi nhìn chúng là 'trang bị', sự chú ý đến từ cảm xúc và sự lưu tâm. Điều đó tạo ra những tầng giá trị sâu hơn về mặt trải nghiệm và kỷ niệm. Tôi đồ rằng thái độ nhìn nhận cũng có thể quyết định chất lượng của kết quả tạo ra. Hay nói cách khác đó cũng là sự khác biệt của một chuyên gia và tay gà mờ. Quan trọng hơn cả, tư duy trang-bị cho thấy một thái độ sẵn sàng cho việc cần làm, hay hành trình cần trải qua.

Nghĩ tới đây, bất giác tôi nghĩ về tính tương quan giữa điều này và các mối quan hệ của con người. Phải chăng chúng ta vẫn đang có những thái độ nhận thức tương tự? Không thể hoàn toàn đồng hóa mối quan hệ giữa người và người với vô thức nhìn nhận đồ vật, nhưng cũng có ở đó một sự liên kết về mặt lý giải.

Bản thân chúng ta có từng xem ai đó là 'công cụ' để xử lý vấn đề của mình? Hay 'trang bị' cho mình những mối quan hệ cho một mục tiêu xa hơn? Một mối quan hệ dù ít hay nhiều cũng xuất phát từ mục đích nào đó. Thật khó để trở nên hoàn toàn vô tư. Nhưng thái độ nhận thức sẽ quyết định cảm xúc, cách giao tiếp và tính hiện diện với mỗi đối tượng. Trong vô thức, chúng ta đang đặt thái độ của mình theo phương vị nào? Câu trả lời nằm ở mỗi người. Và nếu ta xem sự phản hồi của mỗi đồ vật dựa trên thái độ đặt ra là có thật, thì với con người, sự tương tác và cảm xúc nhiều lần phức tạp hơn. Đôi khi một thái độ nhìn nhận có thể để lại tổn thương lâu dài.

Về cơ bản, tôi không có ý phán xét ai, chỉ ghi lại những ý niệm này như một lời nhắc nhở bản thân. Lúc này, suy nghĩ đã và đang dần liên kết ý niệm đó với những tình huống, cảm xúc, những khuôn mặt và trải nghiệm. Thật lòng, tôi có đôi phần cảm thấy nhẹ nhõm hơn. Tạm chấp nhận một đáp án lý giải cho những sự việc không vui mà trước đây cứ lay hoay tìm lời giải. Bất giác, như hai mặt của đồng xu, thâm tâm tôi cũng chột-dạ tự hỏi liệu mình có từng vô ý tổn thương người khác vì đã gieo cho họ cảm giác rằng mình chỉ xem họ như một 'công cụ'?

E rằng là có.

P/s: Thái độ nhận thức này phần lớn nằm ở tầng vô thức của mỗi người. Khi viết ra những dòng này, tôi đã gieo một chiếc thang để dẫn chúng về tầng ý thức. Chỉ có như vậy mới giúp bản thân nhận ra và chọn lựa thái độ phù hợp.

Cám ơn ý niệm này đã đến. Kịp thời.

Lãn Tiểu Sinh

01/09/2023